150 jaar orpheus


Het ging gelukkig goed op die zomerdag in 1946. 

Het Koninklijk Schiedams Mannenkoor Orpheus was per trein op weg naar Breda om de 100ste verjaardag te vieren van z’n erevoorzitter en medeoprichter Mattheus L. Honnerlage Grete, tot 1919 burgemeester van Schiedam.

De Moerdijkbruggen waren zwaar beschadigd door het oorlogsgeweld van de jaren veertig en hoewel de NS het spoor weer hadden hersteld, liep de hartslag bij menig koorlid behoorlijk op bij het naderen van de brug vanuit Dordrecht. 

Een dag eerder was de eerste stoomlocomotief bij wijze van test stapvoets over de brug gereden. Niets aan de hand. Maar dit was andere koek: de eerste passagierstrein met zo’n 150 man aan boord,  vergezeld door de leden van het toenmalig Schiedams Stedelijk Orkest, die als proefkonijn over het Hollands Diep ging. Zo voelde dat toch een beetje. 

Enkele uren later defileerden de leden van Orpheus voor hun erevoorzitter en gaven zij samen met het Breda’s Mannenkoor een indrukwekkend concert. 

Eerste Voorzitter Honnerlage Grete werd in 1875 de eerste voorzitter van Orpheus. Het koor bestond toen al negen jaar, maar had in de beginfase van z’n bestaan nog geen bestuur. In de lente van 1866 richtten 44 enthousiastelingen onder wie Honnerlage Grete de Liedertafel Orpheus op, zoals het zanggenootschap zich toen noemde.

Het idee hiervoor was geboren bij de viering van vijftig jaar Nederlands koninkrijk in 1863. De heren oefenden hun zangkunst op de zaterdagavond in het gebouw van het vroegere gymnasium aan de Lange Nieuwstraat. De penningmeester incasseerde tien cent per lid per week.

Het eerste echte hoogtepunt in z’n bestaan beleefde Orpheus in 1916. Het koor bestond niet alleen vijftig jaar, koningin Wilhelmina verleende de vereniging het prestigieuze voorvoegsel ‘Koninklijk’. Zoiets is niet voor de eeuwigheid. Immers, zangers komen en zangers gaan. Het hof bekijkt elke 25 jaar of de koninklijke waardering kan worden gecontinueerd en zo verleende kleindochter Beatrix het  Koninklijk Schiedams Mannenkoor in 2012 opnieuw het predicaat.

In de jaren twintig was Orpheus niet meer weg te denken uit de Schiedamse gemeenschap. In het  Volkspark kreeg het koor z’n eigen openluchtpodium waar het zomeravondconcerten gaf. Het was ook in deze periode dat het repertoire drastisch op de schop ging. Onder de nieuwe dirigent Eduard Flipse legden de baritons, bassen en tenoren zich toe op modern werk van Nederlandse componisten.

 Concertgebouw

Dat resulteerde in een groeiende landelijke bekendheid met optredens in grote zalen zoals Tivoli in Utrecht. In 1937 steeg Orpheus naar ongekende hoogte: de leden mochten het podium bestijgen van het Concertgebouw in Amsterdam.

Zoiets gaat niet onopgemerkt voorbij. De radio kreeg belangstelling voor het Schiedamse koor. Met het Rotterdams Philharmonisch Orkest – en ook afzonderlijk - gaf Orpheus tal van uitvoeringen bij de AVRO, de KRO en de NCRV.

Dirigent Flipse droeg in 1949 na zestien jaar zijn stokje over aan Gijsbert Nieuwland, die dirigent was van de marinierskapel en dat ook bleef. Nieuwland combineerde koor en kapel regelmatig in flink wat optredens door het gehele land.

In datzelfde jaar overleed grondlegger Honnerlage Grete na een lidmaatschap van 83 jaar! Sindsdien benoemt het KSM iedere nieuwe burgemeester van Schiedam automatisch tot erevoorzitter.

Dirigent Nieuwland vertrok in 1962 naar de AVRO, waar hij hoofd Lichte muziek werd. Zijn opvolger Jos Vranken bracht een kleine revolutie teweeg binnen het koor. Hij wilde af van de zware zang met orkest en koerste op een ingehouden stijl van a cappella-zang.

Buitenlandse trips

Met Vranken aan de leiding kwam het buitenland in zicht. In 1963 ging Orpheus bij Lobith het land uit naar Esslingen in de buurt van Stuttgart. Ruim dertig jaar later zou het weer optreden in deze stad met mooie vakwerkhuizen. Tot 2006 volgden nog vijftien buitenlandse trips. Uitspringers waren optredens in de Dom van Keulen (1978) en in het Canadese Toronto en Ottawa (2006). De afgelopen tien jaar lieten de financiën van de vereniging geen buitenlandse tournees meer toe, maar voor 2018 staat wel weer een reis op het program.

Vrankens opvolger Chris Verhoog stond dertien jaar voor het koor. Hij bracht het naar een nog hoger niveau, dat in 1976 tot uiting kwam in de uitvoering van de opera Een leven voor de tsaar van de Russische componist Michael Glinka. De NOS heeft fragmenten van dit vijfdelige muziekspektakel op de radio uitgezonden.

Eind 1978 kwam het nieuws dat Verhoog directeur zou worden van het Prins Claus Conservatorium in Groningen; hij verhuisde ook naar die stad en was dus voor Schiedam verloren. Zijn opvolger Richard Ram laat het koor kennismaken met werken van grote naam en faam zoals Verdi’s Requiem (1984), de gelijknamige compositie van Gabriël Fauré (1986), het oeuvre van Kurt Weill (1991) en de Carmina Burana van Carl Orff (1992).

Orpheus op cd

De eerste cd van Orpheus werd in 1989 uitgebracht met onder meer het Te Deum van Albert de Klerk. Tijdens het Internationaal Koorfestival van 1991 won een mannenkoor uit Letland – voor het eerst in het westen – de eerste prijs met Sonett an Orpheus, door Ram speciaal gecomponeerd voor het  Koninklijk Schiedams Mannenkoor.

Ram droeg zijn dirigeerstok in 1994 over aan Pim Overduin, een dan pas 24-jarige student aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, die een jaar later cum laude afstudeerde als koordirigent. Met hem reisde Orpheus drie keer naar het buitenland (Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Polen). In 2005 nam Jos Vranken jr. het stokje over, zoon van de Orpheus-dirigent uit begin jaren zestig.

Onder zijn leiding behaalde Orpheus in 2007 en 2009 de tweede, respectievelijk derde prijs in de finales van het korenfestival van KNZV Holland. Dirigent, Charles van der Veeke, begon in 2011 in Schiedam. Met hem repeteren de 38 koorzangers voor het  jubileumconcert in 2016. Eind 2016 kreeg Orpheus, voor het eerst in haar bestaan, een vrouw als dirigent. In eerste instantie als tijdelijk. In maart 2017 kreeg Annelies Prins een vast contract en studeerde en dirigeerde zij het slotconcert van ons jubileumjaar.

Met dit concert sloot KSM "Orpheus" zijn jubileumjaar af met een blik gericht op de toekomst. Centraal in dit concert stond na de pauze de première van "Stadsleven,  straatgeheimen" geschreven voor mannenkoor, saxofoonensemble, slagwerk en publieks deelname.

In 2015 organiseerde Orpheus in Schiedam zelf een festival met veertien koren die 42 optredens gaven op zes locaties in het centrum. Aan het afsluitende Bring him home deden zo’n achthonderd zangers mee. Achthonderd!